ТРАЈЧЕ КРСТЕСКИ (1950 – 2016)
Кога ја најдов мртвата старица, лекарот констатира дека умрела пред најмалку два дена. За чудо, иако беше топло, во собата не мирисаше на распаѓање. А од што ќе мирисаше; старицата беше сува, којзнае дали тежеше триесетина килограми. Лежеше во креветот, променета во нова облека, а на градите беше прегрнала четири стари, пожолтени фотографии: маж на триесетина години, момче на дванаесетина години, девојче на десетина години и една заедничка, семејна фотографија на која покрај трите ликови од претходната беше и таа.
Заклучија, тоа го рече иследникот кој вршеше увид, умрела од природна смрт. И самата знаела дека ѝ се ближи крајот, па се подготвила, се променила, ги зела фотографиите што дотогаш беа закачени на ѕидот, легнала и умрела. Од документите што ги најдоа, констатираа дека ближела деведесет и три години.
– Како претпоставивте дека е умрена? – ме праша Иследникот.
– Речиси секој ден, освен кога ќе снеможеше, а тоа ретко се случуваше, доаѓаше кај мене и ми велеше: „Пушти ми една да поиграм“. Ја немаше три дена, така претпоставив дека е болна, или почината.
– Долг живот и лесна смрт – рече лекарот подготвувајќи се да замине.
– Најтешкиот живот за кој знам – прошепотив.
Лекарот прашално ме погледна.
– Мажот ѝ го убиле меѓу двете светски војни, ќерка ѝ умрела од офтика кога имала десет години, син ѝ го обесиле Бугарите во битолскиот затвор. Оттогаш, значи од 1942 година, досега живее сама, со болката и со тагата, во овој стан што по војната ѝ го доделиле властите и една мала пензија.
* * *
Зима. Утро. Студ. Под градскот часовник во Прилеп стојат две арабаџиски коли. Очигледно, коњите се премрзнати. Двајцата арабаџии, Младиот и Стариот, се греат на оган што гори во стара тенекиена канта.
– Што си излегол по овој студ? – му рече Младиот арабаџија на Стариот. – Со едната нога си в гроб, а и коњчево е на пцовисување. И војна е, никој не пренесува ништо, никому не му треба арабаџија.
Стариот арабаџија се насмевна.
– Многу сме виделе ние со коњчево. Којзнае уште колку ни е судено да видиме. Преживеав една војна, три години војник по фронтови, ќе ја претргам и оваа. А и навика…
Замолчија. Отспротива по сокакот кон нив со брзање идеше стутулена женска прилика. Младиот арабаџија ја позна и ѝ појде во пресрет.
– Мајко Марике, ти, олку рано, по овој студ.
Марика го прегрна момчето и речиси висна обесена на неговите раменици. Тоа ја придржа.
– Го обесиле – рече. – Син ми, а другарот твој, го обесиле во затворот во Битола. – Потоа се созеде, се исправи и го погледна со суви очи. – Да одиме во Битола, да го донесеме, мајка да го погреба како што доликува.
Од очите на Младиот арабаџија бликнаа солзи. Веднаш се упати кон коњот, го фати за узда…
– Чекај! – рече Стариот арабаџија. – Нема да одиш ти. Јас ќе одам.
Младиот арабаџија се сепна и го погледна.
-Ти? Четириесет и кусур километри натаму и исто толку назад. Ќе испоцркате по пат и ти и коњчево.
Стариот арабаџија со сигурен чекор се упати кон своето коњче.
– А?! Kако ќе одиш ти? На волкот в уста. Кој си, што си, што ти е обесениот? Другар, ќе речеш. Може да те задржат, да те испрашуваат.
– Во право е – рече Марика. – Не сакам и тебе да те носам на душа.
Младиот арабаџија поразмисли, потоа од колата извади вреќуле и го фрли во колата од Стариот арабаџија.
– Утринава купив, зоб. Сега ќе му треба на твоето коњче.
* * *
Докторот слушаше меткајќи ги низ раце старите фотографии.
– Ова момче е син ѝ – му потврдив. – Овде е на десетина години. Кога го обесиле имал дваесет и две. Пред тоа жестоко го мачеле. Ништо не кажал, никого не поткажал, а го обесиле кога од мачењето со едната нога бил в гроб.
– А што ти значеше тоа: „Пушти ми музика да поиграм“.
Го пренебрегнав прашањето.
* * *
По три дена Стариот арабаџија се појавил под градскиот саат. Таму бил Младиот арабаџија и уште неколку амали, се грееле на кантата со оган.
– Кај беше? Три дена те нема откако се врати од Битола. Се загрижив. Си реков, или ти или коњчево! Денес ќе идев да те барам! – свика Младиот арабаџија.
– Подобро јас, отколку коњчево – се насмевна Стариот арабаџија. – Како ќе живеам без него. Коњчево како јунак го издржа патот, па си реков два-три дена да го одморам. Заслужи.
Некој му подаде свиткана цигара. Стариот арабаџија запали од огнот, длабоко повлече. Сите со исчекување гледаа во него.
– Одиме ние за Битола, молчиме, нејзините очи се суви, но плаче, рида однатре. Овде е студено, ама се грееме, ама на џадето брише од сите страни, нема каде рацете да ги стоплиш. Пред затворот во Битола стигнавме на стемнување. Цели единаесет часа, со два-три кратки одмори. Јас поткаснав, таа не сака, ни залак не стави в уста. Стражарот пред затворот нè враќа. „Утре дојдете“, вели „ако разрешат да ви го дадат“. Отспавме во еден ан во старата чаршија, а таа ме буди пред зори. „Рано е“, велам „нека се развидели“. Но станувам, го впрегнувам коњот, саат-два чекаме пред затворот. Најпосле четворица го донесоа телото за раце и за нозе и како партал го фрлија во колава. Е, тогаш таа писна, крикна до небо и само толку, повеќе до Прилеп глас не ѝ слушнав. – Погледна во насобраните што немо и со подзинати усти го слушаа. – Е ова што ќе ви го кажам не е за верување. Од Битола до Прилеп одеше пеш по колата, а, не ми верувате, гледам? Ја молев, ја преколнував да се качи, а таа не, сакала да оди по колата, да биде достојна поворка што го испраќа синот. Се качуваше само кога ќе застанев да го одморам коњчево, тогаш ја гушкаше главата од синот и тивко, едвај чујно тажеше. Мене срцето ми се стега, солзите сами ми течат, не можам да ги избришам, ми мрзнат на брадава. А и коњчево како да претчувствуваше нешто ги збираше последните сили и потегнуваше, јас не го силев, го штедев, а тоа колку што се приближувавме до дома каскаше сè побрзо и побрзо. Нe знам од каде најде толку сила. Е, таков студ не паметам…
* * *
– Не ми кажавте што значеше тоа: „Пушти ми музика да поиграм“.
– Само вас ќе ви кажам, докторе. Штом жена ми ќе појдеше на работа, а јас ќе останев сам, ми тропнуваше на вратата. Живеам отспротива. „Сам ли си синко, ќе прашаше“. Сам сум одговарав. Таа влегуваше и секогаш велеше: „Пушти ми музика да поиграм“. Јас пуштав песна на стариот касетофон, таа ја исправаше сувата фигура, од пазувите вадеше бело, но чисто истуткано шамивче и околу масата играше по ритамот на песната. Знаев, ги игра сите свои трагедии, сите свои болки и несреќи, сета своја очајна самотија. Играше само една песна, една мелодија. Потоа ќе ми речеше. „Е, сега ми е полесно на душава“ и секогаш ќе ме замолеше. „Синко, не кажувај никому, ќе ми се смеат луѓето“. Сега првпат и само тебе ти кажувам, докторе, овде, пред нејзината смртна постела, го прекршувам ветувањето.
– Благодарам за довербата – рече младиот доктор, се сврти за да не му ги видам солзите во очите и брзо излезе.