Мошне честа е употребата на прилозите за време – ИЗУТРИНА, ПРЕТПЛАДНЕ, ПОПЛАДНЕ, ВЕЧЕР. Се јавува и определена конфузија при нивната употреба односно при нивното членување. Ако расправаме за нешто што се случило во некој од изминатите денови (да речеме, изминатиот петок) ќе речеме: “ИЗУТРИНАТА пристигнавме во Охрид, ПРЕТПЛАДНЕТО го разгледавме градот, ПОПЛАДНЕТО се одморивме во хотелот, а ВЕЧЕРТА бевме на концерт”. Значи: ИЗУТРИНАТА, ПРЕТПЛАДНЕТО, ПОПЛАДНЕТО и ВЕЧЕРТА. Вака ќе велиме ако расправаме, како што рековме за минатиот петок, а да речеме дека денеска е вторник.
Но како ќе речеме ако расправаме вечерва за нешто што се случило денеска, во текот на денешниов ден? Овде се прават многу грешки. Слушаме и читаме разни недоследности. Најзачестени се грешките кога ја слушаме прогнозата за времето. Не еднаш сме чуле дека денеска ПРЕТПЛАДНЕТО ќе врнело дожд. Но, грешките не се само во оваа емисија. Ќе се послужиме и со други примери. Претпоставуваме дека сево ова сме го слушале вечерва, а се однесува на денешниов ден. Еве еден таков, случајно избран пример: “Денеска ИЗУТРИНАТА во тој и тој град беше регистриран силен земјотрес. ПРЕТПЛАДНЕТО се почувствуваа уште неколку потреси. ПОПЛАДНЕТО беше мирно. ВЕЧЕРВА исто така”.
Рековме дека ако станува збор за некој изминат ден, прилозите ИЗУТРИНАТА, ПРЕТПЛАДНЕТО, ПОПЛАДНЕТО и ВЕЧЕРТА треба да бидат членувани токму вака. Но дали е истиот случај ако зборуваме за денешниов ден? Не е, се разбира. Обичниот човек би рекол: “САБАЈЛЕ имаше силен земјотрес, а се почувствува и ПРЕТПЛАДНЕ”. Прилогот САБАЈЛЕ го исфрламе како архаизам и го заменуваме со ИЗУТРИНА. Но, како што видовме, обичниот човек не вели САБАЈЛЕТО и ПРЕТПЛАДНЕТО, туку вели САБАЈЛЕ (ИЗУТРИНА) и ПРЕТПЛАДНЕ. Прилозите не се членувани. А потоа би рекол – “ПОПЛАДНЕВО и ВЕЧЕРВА беше мирно”. Овде прилозите ПОПЛАДНЕВО и ВЕЧЕРВА се членувани, но не со членот ТА, туку со членот ВА.
Во обичните разговори, обичните луѓе ретко би направиле грешки од ваков вид. Обичниот човек без да размислува што е правилно, а што не, ќе рече: “ПОПЛАДНЕВО врнеше толку дожд, што направи вистинска поплава”. Тој нема да рече ПОПЛАДНЕТО. Но, ете, оние кои треба најмалку да грешат, ги слушаме да велат – денеска ПОПЛАДНЕТО.
Што треба да констатираме од сево ова? Каков заклучок треба да донесеме? Значи, прилозите ИЗУТРИНА и ПРЕТПЛАДНЕ (ако говориме вечерва за денешнава измината ИЗУТРИНА и за денешново минато ПРЕТПЛАДНЕ) не треба воопшто да се членуваат: “ИЗУТРИНА беше облачно, ПРЕТПЛАДНЕ проврна и малку дожд”.
Поспецифичен е случајот со прилогот ПОПЛАДНЕ. Бидејќи вечерва (кога зборуваме и за него), тоа ни е сосема блиску, се слева со овој момент, со ВЕЧЕРВА и во таквата ситуација прилогот ПОПЛАДНЕ ќе се членува, но не ПОПЛАДНЕТО, туку ПОПЛАДНЕВО: “ПОПЛАДНЕВО гледав фудбалски натпревар”, иако веќе е тоа изминато ПОПЛАДНЕ, но е блиску до ВЕЧЕРВА. Така е и наутро кога ќе стане човек и ќе сака да прокоментира за НОЌТА која штотуку поминала, но сé уште ни е блиска, ќе рече: “НОЌВА (не ноќта) беше многу пријатна”.
Претпоставуваме дека сево ова изгледа малку нејасно и комплицирано. Да го поедноставиме. Ако зборуваме вечерва за денешните делови од денот ќе речеме ИЗУТРИНА, ПРЕТПЛАДНЕ (нечленувани) и ПОПЛАДНЕВО и ВЕЧЕРВА (членувани со членот ВА).
За уште поголема јасност, евентуално, може да се рече: Денес ИЗУТРИНА, денес ПРЕТПЛАДНЕ (наместо само ИЗУТРИНА и ПРЕТПЛАДНЕ). За прилогот ВЕЧЕРВА не треба коментар. Тука никој не би згрешил. Ако зборуваме вечерва, никој нема да рече ВЕЧЕРТА.
Благоја Ивчески
